Tag: Everard van Weede van Dijkveld

  • Verkiezingsperikelen

    DatumPlaats
    Geschreven2 oktober 1671Utrecht
    Ontvangen4 oktober 1671
    Lees hier de originele brief

    Na haar spannende reis is Margaretha in Utrecht aangekomen, waar ze een huis hebben aan de Wittevrouwenstraat. Bij aankomst lag daar al een eerste brief van haar man en een dag later volgt gelijk de tweede. Kennelijk schrijft hij wat over zijn diplomatieke activiteiten, want Margaretha gelooft dat zijn werk heel wat meer in zal houden dan Godard Adriaan van te voren gedacht had. Ze vreest dat het niet zo af zal lopen als men dacht. Met de kennis van nu, weten we dat ze een vooruitziende blik heeft. Wat we nu het Rampjaar noemen is dan enkel nog een concept in het hoofd van Lodewijk XIV en voor Margaretha een onaangenaam gevoel van dreiging,

    Het belangrijkste familienieuws is dat de Vrouwe van Renswoude, Jacoba van Eede, is overleden. Haar man, Johan van Reede van Renswoude heeft haar haar hele ziekbed bij gestaan. Ze zijn in 1616 getrouwd, dus hun huwelijk heeft 55 jaar geduurd.

    Brieffragment brieven van Godard Adriaan en dood Vrouwe van Resnwoude

    wt wttrecht den
    2 ockto 1671
    rec: 4. dito. 16711Handschrift van Godard Adriaan

    Mijn heer en lieste hartge

    ick ben hier Eergisteren gekoome heb uhEd
    aengenaeme vande 25 septem gevonde en gistere
    die vande 29 ontfange tis mij van harte lief
    te sien deselfve so wel is overgekoome ge
    loofve wel uhEd vrij meer te doen vindt
    als gemeent had, ick vreese het daer so
    haest niet sal afloopen als men dochte
    hier koomende, was de vrou van rhijnswoude2Jacoba van Eede
    heel kranck die heeden merge te vijf Eure
    is overleeden de heer van rhijnswoude3Johan van Reede van Renswoude is
    seer bedroeft heeft geduerende haer sieckte
    gestadich bij haer hEd geweest, [voorts so]

    Johan van Reede van Renswoude, Paulus Moreelse, 1619. Privécollectie, afbeelding via RKD.
    Jacoba van Eden, Paulus Moreelse, 1619. Privécollectie, afbeelding via RKD.

    Burgemeestersverkiezingen

    Wat volgt zijn de intriges van de Utrechtse burgemeesterspolitiek. In de 17e eeuw had Utrecht twee burgemeesters en een vroedschap. Je zou je kunnen afvragen waarom Godard Adriaan en Margaretha zich vanuit Amerongen bemoeien met stadspolitiek, maar de stad Utrecht had een stevige vinger in de pap in de provinciale politiek. Daarom wilden de Van Reedes in de stad een bestuur waarmee ze ook in de provincie de gewenste politiek konden bedrijven.

    Voor een 21ste eeuwer is het verhaal over de burgemeestersverkiezingen lastig te volgen. Margaretha wil duidelijk dat Godard Adriaan goed op de hoogte is van het doen en laten van alle betrokken partijen. Dus de politieke vijanden én de politieke vrienden worden besproken.

    Diederik Borre van Amerongen

    Eén van die vrienden is Godard Adriaans ‘confrater’ en ‘buurman’ Diederik Borre van Amerongen. Buurman is kennelijk net zo’n rekkelijk begrip als ‘neef’, want er zijn behoorlijk wat kastelen dichterbij Amerongen dan Sandenburg van van Borre van Amerongen.

    Godard Adriaan heeft voor zijn vertrek meerdere opvallende bezoekjes afgelegd, maar zijn bezoek aan de Heer van Sandenburg heeft volgens Margaretha in Utrecht veel jaloezie opgeleverd en ze vraagt hem om ervoor te zorgen dat die jaloezie weg genomen wordt. Overigens wil dit niet zeggen dat ze elkaar ook echt op Kasteel Sandenburg getroffen hebben, de kans is groot dat de ‘conferentie’ in het huis van Diederik Borre van Amerongen op het Janskerkhof heeft plaatsgevonden.

    Brieffragment bijeenkomst op Sandenburg

    [de leuw,] kan sijn, mij is vandaech in
    groote seekretesse geseijt en ock in forme
    van waerschouwinge, datter seer groote
    sijalosije is over de konfirensie die met
    uhEd int huijs vande heer van sandenbur
    is gehoude, en dit om dat het selfe heel
    buijte kenisse en weete van uhEd beste en
    vertroutste vreende is geschiet, sij weete
    alles wat daer gepasseert is, door wien
    dit wt is gekoomen sal uhEd konne nae
    dencken, [so geseijt is, is dit veel oorsaeck]

    Gezicht op het omgrachte kasteel Sandenburg te Nederlangbroek (gemeente Langbroek) uit het zuiden, met rechts de ommuurde voorburcht met de toegangspoort en rechts vooraan het poortgebouwtje aan de Langbroekerwetering.
    Kasteel Sandenburg, onbekend, 1660-1670. Collectie Het Utrechts Archief

    Everard van Weede van Dijkveld

    Er zijn meer mensen die Godard Adriaan op de hoogte houden over wat er in Utrecht gebeurt als hij weg is. Eén van hen is Everard van Weede van Dijkveld. Zoon van een Utrechts burgemeester en zelf ook actief in de provinciale politiek. Ook de brieven van Godard Adriaan en Van Dijkveld zijn bewaard gebleven. Interessant is dat Godard Adriaan deze brief op 4 oktober ontvangt en dat hij op 6 oktober van Dijkveld een brief ontvangt waarin staat:

    daervan de vrouwe van Amerongen selfs particulariteijten – die mij soo vreemt als onbetamelijck voorcomen – sijn wedervaeren ende aen U Ed. G. ongetwijffelt sullen sijn overgeschreven

    Van Dijkveld aan Godard Adriaan 16-10-1671

    Wat zal Godard Adriaan hierbij gedacht hebben? Zou hij zijn vrouw serieus genomen hebben?

    In groten haast

    Margaretha maakt een heel snel eind aan haar brief: ze wil nog langs bij de rouwende Johan van Reede van Renswoude. Ze blijft nog even in Utrecht, want één van de burgemeesterskandidaten, oud-burgemeester Johan van Nellesteyn, wil haar nog spreken. Daarna kan ze hopelijk weer naar Amerongen. In grote haast rondt ze haar brief af.

    Brieffragment rouwbezoek en bezoek Van Nellesteyn

    [sijn,] ick kan niet meer schrijfve gaen
    so int sterfhuijs den heere van rhijns
    wouden4Johan van Reede van Renswoude rou beklaechge, blijf opt
    versoeck en goetvinde van somige
    noch deesen dach hier om den heere
    nellisteijn5Johan van Nellesteyn overt werck te spreecken
    die te vier Euren bij mij komt
    sal met de naeste post schrijfve
    wat die seijt meen met godts hulp
    merge weer naer Ameronge gaen
    inmiddels blijfve

    uhEd getrouwe wijff
    M Turnor
    met grooten haest

    Gezicht bovenop de stadswal te Utrecht uit het noorden naar de Wittevrouwenpoort met in het midden de toren de Hond, links de stadsbuitengracht met de singel en het toegangshek tot de Wittevrouwenbrug en rechts de huizen aan de Ridderschapstraat, uitkomend op de Wittevrouwenstraat.
    De Wittevrouwenpoort, anoniem, 1748. Collectie Het Utrechts Archief. De Wittenvrouwenstraat is de straat die aan het eind (vlak bij de poort) haaks staat op de Ridderschapsstraat die rechts langs de muur loopt.
  • Dreiging…

    DatumPlaats
    Geschreven12 december 1672Den Haag
    Ontvangen26 december 1672Sassenberg
    Lees hier de originele brief

    Vier dicht beschreven kantjes, een P.S en nog twee later toegevoegde blaadjes: De brieven van Margaretha worden steeds langer terwijl de winter gaat strengen en de dreiging toeneemt. Ook boven Amerongen komen donkere wolken te hangen, hoewel het voorlopig nog overeind zal blijven staan. Dit in tegenstelling tot een kasteel veel verder zuidelijk…

    Garnizoen van Maastricht neemt Valkenburg in

    Willem III is met het leger Maastricht gepasseerd en op weg naar Tongeren. Ook vijf regimenten van het garnizoen van Maastricht moeten zich gereed houden met proviand voor vijf dagen.

    Brieffragment over Willem III en Maastricht

    [rhijn al soude gepasseert sijn], de briefve van
    Maestricht brenge vandaech meede dat sijn
    hoocheijt wt lant van guijlijck1Het land van Gulik (Jülich), ten oosten van Heerlen opgebroocke en
    Maestricht passeert om ist niet met het heelle
    leeger met Een gedeelte naer tongere2Tongeren, Vlaamse plaats 20 km ten zuidoosten van Maastricht te gaen
    5 reesgemente wt Maestricht was aengeseijt
    haer op de tromslach gereet te houde en haer
    voor 5 dage te proviandeere,

    Margaretha neemt aan dat haar man gehoord zal hebben dat datzelfde garnizoen een paar dagen eerder Valkenburg heeft ingenomen.

    Brieffragment inname van Valkenburg

    [toelaetinge niet en geschiet, moet zijn], dat het
    garnisoen van Maestricht valckenburh3Valkenburg heeft
    ingenoome sal uhEd hebbe gehoort, [nu aen=]

    Tekening van een kasteel dat boven op een heuvel ligt. Om de heuvel heen staat bos, wat verder weg weilanden. Op de voorgrond water.
    Het kasteel Valkenburg vanuit het oosten, Josua de Grave, 1669. Collectie RHCL

    Eindelijk erkenning voor Godard Adriaan

    De Duitse troepen zijn helaas nog steeds niet over de Rijn. Margaretha is echter zeer verheugd te horen dat haar echtgenoot een brief van dank van officiële zijde heeft ontvangen voor het feit dat hij de Keurvorst überhaupt zo ver heeft gekregen om tegen de Fransen in het geweer te komen. Een belangrijk deel van zijn missie is dus geslaagd, terwijl Dijkveld in Engeland minder succesvol is geweest.

    Brieffragment 1 dankbrief
    Brieffragment 2 dankbrief

    tis mij seer lief dat uhEd sul
    =cken oblijgante brief van danckseggin
    heeft ontfange dit geeft geen kleijn kon
    =tentement maer wel groote gerusticheijt
    en konne godt niet genoech dancke dat uhEd sijn
    doen met geen attestasie4verklaring omtrent de feiten  hoeft te defendeere5verdedigen gelijck ick sie dat den heer van dijckf6Everard van Weede van Dijkveld doet

    Gravure van een heer met een bol gezicht en een bos krullen tot ver over zijn schouders. Hij draagt een wit kanten bef en daaronder een harnas. Onder het portret staat: "Mr/ Everard van Weede heer van Dijkveld, extraordinaris Ambassadeur in Groot Britanje enz."
    Portret van Everard van Weede, Jacob Houbraken, naar Aert Schouman, ca. 1750. Collectie Rijksmuseum

    Water wegmalen onder het ijs

    Koning Winter blijft dreigen. Gisteren en eergisteren heeft het weer flink gevroren. Margaretha hoort zeggen dat men het ijs op elk gewenst moment onder water kan laten lopen, daar waar de vijand er overheen zou kunnen komen. Bovendien kan men het water er onder vandaan malen. Ze moet het nog zien en is er niet gerust op. Maar gelukkig is het nu weer ‘vuil dooiweer’.

    Brieffragment over vorst

    [hoe meer beschuldicht,] gistere en Eergistere
    begost7begon het hier scherp te vriese, daer door me
    seer bekommert was hoewel geseijt wert
    dat men de passaesge daer de vijant door
    sou moete koome alle Eure8alle uren, elk moment het water over
    t ijs kan doen loope, ent water ondert ijs
    wech maelle, dan dit is maer segge alst
    ter op aen quam sout te besien staen, nu
    de heer wil ons bewaere, het is weer vuijl
    doeij weer, [t is mij seer lief dat uhEd sul]

    Amerongen in gevaar

    De zoon van Teunis Huibertse heeft geschreven dat het in Amerongen ondertussen weer een poosje rustig is geweest omdat er geen troepen meer doorheen zijn getrokken. Hij heeft een sauvegarde gekregen: een (aantal) Franse solda(a)t(en) die hij moet onderhouden met zeven gulden in de week en die er dan (hopelijk) voor zorgen dat hij niet door andere Fransen wordt uitgekleed. Een maffiose beschermingsregeling dus. Daarnaast heeft hij een schriftelijke verklaring van bescherming gekregen, die hij Margaretha heeft toegestuurd en waarvan hij denkt dat deze ook voor het Kasteel geldt. Maar Margaretha leest er het tegenovergestelde in: de sauvegarde geldt voor huizen, meubelen en vee van het dorp Amerongen, maar uitdrukkelijk niet voor het kasteel. Ze had liever gehad dat het kasteel helemaal niet genoemd was! Ze vermoedt dat de secretaris niet goed Frans verstaat, of in ieder geval geen Franse drukletters begrijpt. “Daardoor vrees ik dat ze niets goeds met ons huis in de zin hebben, en dat ik daar nooit meer terug zal komen”

    Brieffragment over de Sauvegarde op Amerongen

    doch dat hij Een savegarde9Sauvegarde: bescherming van goederen of personen heeft bekoome die
    sij seeve gul sweecks10zeven gulden per week op sijn Eijgekost en dranck
    ock Een schrijftelijck die hij heeft laete drucke
    en mij Een gedruckte kopij van toegesonde
    hij seijt speesiael de konservasie11het behoud vant huijs te
    Ameronge daer in begreepe te hebbe, maer
    nu ick die wel nae sien bevinde niet min als
    ons huijs daer in begreepe, maer ter kontra
    =rije12in tegendeel, se is voor de huijse meubele en beestiaele13veestapel
    van Ameronge, behalfve voort kasteel dat sij
    wt druckelijck daer in sette, het waer mijns
    oordeels beeter geweest het kasteel daer niet
    in genoemt waer, het is int frans het welck
    geloof de seekreetaris niet verstaen heeft of
    noch int gedruckte niet en verstaet, hier
    door vrees ick datse noch al niet goets met ons
    huijs int sin hebbe en ick daer noijt weer op sal

    (kome)

    Aquarel in zwartwit met een heuvelachtig landschap. Op het voorste heuveltje zit iemand te rusten. In de verte de rivier en bossages.
    ‘Bij Amerongen’: Gezicht op de omgeving van het dorp Amerongen, anoniem, ca. 1700. Collectie Het Utrechts Archief

    In een P.S. komt ze er weer op terug, na tussen neus en lippen door even gemeld te hebben dat het met alle kinderen weer goed gaat. Ze citeert de letterlijke Franse tekst.

    Brieffragment van de franse tekst van de sauvegarde

    de kindere sijn
    alle de heer sij gedanckt
    weer wel 
    inde savegarde14Sauvegarde: bescherming van goederen of personen is wtdrucklijck met deese woorde
    le village d ameronge maijson meubles bestiaux
    E fourages, al la reserve du chateau du
    a lieu nous deffendons tres Expressement
    a tous gens de guerre qui sont sous notre
    commendement de ne rien prendre enlever15het dorp Amerongen [met] huis, meubels, dieren en voorraden, met uitzondering van het kasteel ter plaatse, nemen wij uitdrukkelijk in bescherming tegen soldaten die onder ons bevel staan, om niets weg te nemen
    Etc
    voeraesge16fourage:voorraad (van o.a. veevoer) hoeft geen savergerde want dat is altemael wech

    Alle beesten op één na verkocht

    Ze stelt bitter vast dat voor de voorraad niet eens een sauvegarde nodig was, want alles is toch weg. Hun hele agrarische bedrijf in Amerongen is opgedoekt. Alle dieren, op één na, zijn verkocht, omdat ze er geen voer meer voor konden krijgen. Al het personeel is afbetaald en uit dienst. Wat Teunis Huijbertse zelf nog doet zal voortaan in daghuur zijn. Op wat over is zal hij zo goed mogelijk proberen te letten.

    ons menaesge17ons veehouderijbedrijf is te Ameronge teenemael op
    gebroocke alde beeste op Een naer verkocht
    want sij kosten18konden daer geen voer voor houd
    of krijgen, altvolck is af betaelt en wt
    onsen dienst gegaen, tgeene teunis voor
    taen sal doen sal in dach huer sijn hij
    heeft aengenoomen op alles te sulle
    lette en sien so veelt moogelijck is noch
    te konserveere t geene daer noch over
    =rich is, [men seijt sijnhoocheijt het]

    Koeien in de weide bij een boerderij. Voor een boerderij gelegen nabij een water liggen en staan enkele koeien. Bij het huis loopt een jager met een hond, rechts melkt een vrouw een koe. Links ligt een schaap bij een schutting.
    Koeien in de wei bij een boerderij, Paulus Potter, 1653. Collectie Rijksmuseum

    Kasteel Valkenburg opgeblazen

    En dan, zonder overgang, volgt er nog een regeltje van grote betekenis over een heel ander kasteel: Willem III heeft Valkenburg in de lucht laten vliegen! Ze maakt er verder geen woorden aan vuil, maar achteraf kun je er een voorafspiegeling van het lot van haar eigen kasteel in lezen. Alleen staan hier de daders aan de andere kant. In het geval van Valkenburg was het ook nog eens tevergeefs: Maastricht werd in 1673 alsnog door de Fransen ingenomen, iets wat Willem III met de vernieling van voorpost Valkenburg had willen voorkomen.

    Brieffragment over Kasteel Valkenburg

    [=rich is,] men seijt sijnhoocheijt het
    kasteel te valckenburch19Valkenburg, Zuid-Limburg heeft doen springe20Op 6 december liet Willem III het kasteel opblazen en de stadswallen verwoesten. Het was voor de Fransen de uitvalsbasis voor de inname van Maastricht. Willem III wilde dat voorkomen. Helaas, in juni 1673 werd Maastricht alsnog door de Fransen ingenomen.


    Gewassen pentekening van de ruine van een kasteel op een heuvel. Voor loopt een man op een pad. Links en rechts een boom met wat struikgewas. Op de achtergrond heuvels.
    Landschap met ruïne van Kasteel Valkenburg, Paulus Lauters, ca. 1840. Collectie Rijksmuseum