Margaretha Turnor

Tag: Betaling van militairen

  • De herovering van Naarden

    DatumPlaats
    Geschreven9 september 1673Amsterdam
    Ontvangen13 september 1673Hamburg
    Lees hier de originele brief

    De brief van 9 september is verstuurd vanaf Amsterdam. Ontvanger Uyttenboogaard heeft namelijk tegen de drost gezegd dat hij de ordinantie niet kan betalen, en ook geen termijn kan geven, waarop Margaretha naar Amsterdam vertrokken. Ze wilde er wat druk achter te zetten. Ook is er zeer belangrijk nieuws uit Naarden… En Van Ginkel is erbij betrokken!

    Geld en mannen

    Het is heel fijn dat de troepen van Godard Adriaan inmiddels gearriveerd zijn, maar het maakt het dagelijks leven wel ingewikkeld. Margaretha had al moeite om de financiën van haar man en haar zoon bij te houden, nu komt dit regiment er ook nog bij. Het is de vraag wie al geld gehad heeft en waarvoor. Daarbij kunnen deze mannen ook weer uit verschillende potjes betaald worden. Gelukkig is er de oude vertrouwde Temminck waar Margaretha op kan rekenen, of dat bij alle officiers van de troepen ook zo is, vraagt ze zich serieus af.

    Twee mannen, links de geldschieter met een vos met een vogel in de bek en rechts de burger met een hond.
    De geldschieter en de burger, anoniem, 1700 – 1800. Collectie Rijksmuseum

    Daarnaast is het de vraag welke troepen waar zijn en hoeveel man er nu echt zijn. Los van het feit dat er verschillende varianten zijn over de aantallen van de geleverde mannen, zijn goede manschappen ook bij andere regimenten zeer gewenst. Margaretha is er inmiddels achter dat meerdere mensen de mannen van Godard Adriaan claimen.

    Margaretha schrijft alles minutieus op, hopelijk kan Godard Adriaan het nog volgen.

    Brieffragment troepen, betaling, demissie, bandelieren en vaandel

    [wat dichter bij] ock hebbenderseer veel siecke onder
    die kompange geweest die meest al beetere, ick
    heb bij provijsie tot betaeline van de 25 man 50f
    aen gelt gesonde door den drost diet selfve aende
    sergant jochem nicklaij1Onbekende sergeant heeft gegeefve en belast
    alleen die 25 man daer meede te betaelle,
    uhEd sal nu sijn demissie2Demissie: Verlof om uit de dienst te vertrekken om thuijs te koome hebe
    ontfange, ick heb volgens uhEd schrijfve van Eerste
    deeser noch 50 bandeliere3Bandelier: Een door musketiers dwars over den schouder gedragen riem, waaraan een zeker aantal houten of metalen kruidmaatjes waren vastgehecht; later werd aan den bandelier de patroontasch gedragen bestelt te maecke en
    salt korlonels vaendel hier aent huijs vande
    drost bestelle, [nu leijt sijn hoocheijt met het]

    Een volwassen vrouw. Ze zit aan een tafel en telt geld uit een beurs.
    Vrouw die geld telt, Jan Chalon, 1793. Collectie Rijksmuseum

    Margaretha legerfinancier

    In haar vorige brief vroeg Margaretha zich nog af of ze de troepen uit eigen zak moest betalen. Nu heeft ze de knoop doorgehakt. Ze heeft 50 gulden gereserveerd voor betaling van 25 man. De drost moet het geld aan een sergeant te gegeven, die ALLEEN deze 25 mannen daarmee mag betalen, en niets of niemand anders.

    Maar dat is niet het enige dat Margaretha voor het leger doet. Ze laat op bestelling vijftig bandeliers maken en is nog van plan een kolonelsvaandel te laten maken.

    Beschrijving staat in het bijschrift
    Bandelier of schelkoord (fragment) van groen zijden ripslint, met florale motieven geborduurd van zilverdraad en vloszijde, aan uiteinde ornament met afhangende slingers, rondom afgezet met lusjesfranje van metaaldraad, anoniem, ca. 1700 – ca. 1750. Collectie Rijksmuseum

    Willem III met het leger voor Naarden

    Willem III ligt met het leger voor Naarden. De stad, die vorig jaar juni door de Fransen is ingenomen, is op dinsdag 5 september omsingeld. In de eerste dagen van september zijn troepen met uitleggers naar Naarden gebracht. Margaretha schrijft niets over uitleggers, maar ze wist op 1 september al wel te melden dat er iets groots op handen leek te zijn. Willem III heeft de stad opgeëist, maar de Fransen geven zich nog niet zo gemakkelijk over. Tot nu toe zijn de Staatse troepen nog bezig geweest met het op orde stellen van het geschut, maar Margaretha gelooft dat de beschietingen van de vesting vandaag van start zullen gaan.

    Brieffragment Willem III voor Naarden

    [drost bestelle,] nu leijt sijn hoocheijt met het
    leeger voor naerde dat de heer van ginckel
    voorleeden dijnsdach heeft berent4Berennen: Het insluiten van een plaats, zodat die plaats belegerd kan worden sij begrae
    fven haer daer voor sijn hoocheijt heeft de stat
    doen op Eijschen dan hebbe geantwoort hetsel
    =fve te wille defendeere, tot noch toe sijnse beesich
    geweest met de baterije5Batterij: Een verzameling geschut te stelle so datter noch
    niet op is gekanoneert maer gelooft me dat
    vandaech begine sal, [de heer van ginckel]

    Op de achtergrond Naarden. Op en om de wallen de rook van kanonnen. Helemaal op de voorgrond wat verschanste soldaten met kanonnen die naar de stad schieten. de baan van de kogel staat met een streepjeslijn aangegeven. Tussen de verschanste soldaten een zigzag loopgraaf naar de stad vol met soldaten.
    Belegering en verovering van Naarden (detail van de beschietingen), 1673, Jacobus Harrewijn, 1684. Collectie Rijksmuseum

    Van Ginkel op de linkerflank

    Margaretha heeft begrepen dat haar zoon het commando voert op de linkerflank. Hij heeft het zo druk; hij heeft nog geen dag rust gehad! Hij heeft laatst 40 uur achter mekaar op zijn paard gezeten en is oververmoeid. Ze hoop dat de Heer hem sterkt en gezondheid geeft en hem zal bijstaan.

    Levensgrote cartoon van een charmante jonge man in een blauw harnas met lang, golvend rossig haar en een witte sjaal om. Hij staat met zijn linkerbeen ergens op en zijn linkerhand rust op zijn been, zijn rechter hand rust op een zwaard.
    Godard van Reede van Ginkel in het Vestingmuseum Naarden.

    Brieffragment Van Ginkel op de linker flank

    [vandaech begine sal,] de heer van ginckel
    komandeert so mij geseijt wort de lincker vleu
    =gelt vant leeger en heeft so veel te doen dat
    hij nacht noch dach rust heeft heeft 40 Eure
    te paert geseete, hoope de heer almachtich hem
    sterckte en gesontheijt sal geefve om deese
    swaere fatijgees6Fatigeren: Vermoeien te konne wtstaen voor waer
    het komter op aen, [den vijant seijt me dat noch]

    Plattegrond van Naarden omsingeld door de troepen van Willem III. Rechts een regiment dat omcirkeld is.
    Belegering en verovering van Naarden door de prins van Oranje (detail, met door de auteur groen omcirkeld Van Ginkel met zijn troepen), 1673, Romeyn de Hooghe, 1673. Collectie Rijksmuseum

    Fransen, Spanjaarden en broodbakkers

    Hoewel het erop lijkt dat het Staatse leger bij Naarden een klinkende overwinning zal behalen, is er nog geen eindoverwinning in zicht. Het Franse leger is nog zeer goed vertegenwoordigd in de bezette provincies en lijkt met geweld een troepenmacht te verzamelen. Men vreest voor een aanval op het Staatse leger. En dan zijn er nog de Spanjaarden, notabene de bondgenoten van de Republiek, die de schaarse levensmiddelen innemen zodra de schepen aanmeren! Ze willen niet eens betalen. Naast gebrek aan overige levensmiddelen, is er gebrek aan brood. Daarom zijn alle bakkers nu gelast dag en nacht voor het leger te bakken.

    Eerste brieffragment Fransen, Spanjaardetn en broodbakkers
    Tweede brieffragment Fransen, Spanjaardetn en broodbakkers

    [het komter op aen,] den vijant seijt me dat noch
    wel inde 40000 man inde ge veroverde provinsie
    sterck is en dat se haer volck met gewelt
    bij Een trecke so dat men vreest sij noch Een

    Efort op ons leeger sulle doen, de spaense maecke groote
    dees ordere, alser scheepe met vijfvrees en andere
    behoefticheede in ons leeger koome so haellen sijtter
    wt en koopent sonder te wille betaelle, waerom
    de toevoer so groot niet is alser wel noodich
    waer, en se somtijt broot gebreck hebbe nu is hier
    aen al de backers gelast nacht en dach voort
    leeger te backe en worter gesonde, [ick Maestri]

    Portretten van de Leidse bakker Arent Oostwaard (Arend Oostwaert) en zijn vrouw Catharina Keizerswaard (Catharina Keyzerswaert) met allerlei verschillende soorten vers gebakken brood (broodjes, krakelingen, kadetten, duivekater) voor de bakkerij. In de deur van de bakkerij blaast een jongetje op een hoorn. Volgens een opschrift op de achterzijde van het schilderij gaat het hier om het zoontje van de schilder, Thaddeus, op 7 jarige leeftijd. Boven de deur groeien wijnranken.
    Bakker Arent Oostwaard en zijn vrouw Catharina Keizerswaard, Jan Havicksz. Steen, 1658. Collectie Rijksmuseum
    Links staat een bakker deeg te kneden voor het raam, een weegschaal boven zijn werkbank. Achter hem een man die takkenbossen verzameld voor de over waar de vlammen uit slaan, daarachter staat een vrouw met een mandje. Daaronder de tekst: O schepper van het lieve brood, tot voetsel van het tijd'lick leeven, hoe heeft uw mildheidt ons genood, om ons uselfs tot brood te geeven, o brood dat uit den heemel viel, versaadigd ghij dan onse ziel
    Bakker, Jan Luyken, 1694. Collectie Rijksmuseum

    Troepen in Amerongen

    Maastricht is in elf dagen door de Fransen op de Republiek veroverd, hoe lang zal het nu duren voordat het Staatse leger Naarden op de Fransen verovert? Hopelijk staat de Heer ons bij. Margaretha zegt het niet met zoveel woorden, maar ze hoopt dat het allemaal snel voorbij is. In Amerongen zijn namelijk ook troepen gesignaleerd, en het schijnt dat er beesten gevorderd worden. En er was al niet veel meer over in het dorp…

    Brieffragment over Amerongen

    [leeger te backe en worter gesonde,] ick Maestri
    hebbe de franse van ons in Elf dage gekreechge
    hoet ons hier voor naerde gaen sal moete wij
    sien de heer wel ons bij staen en sijne seegen
    geefve, de partije loope tot Ameronge toe daer al
    beeste vandaen hebbe gehaelt, so dat nu weer
    op nieu alles bedurfve wort watter noch over
    is gebleefve, [het doet mij leet dat het ter plaet]

    Op het moment dat ze haar handtekening onder de brief van 9 september zet, heeft Margaretha maar liefst zes kantjes volgeschreven. Maar ze heeft nog meer te melden, want ze voegt nog een los briefje toe. Bij Wijk bij Duurstede schijnt de vijand een brug te hebben geslagen. Zouden ze de Betuwe zich willten terugtrekken? Ze hebben in ieder geval flink in de omgeving geplunderd. In Amerongen wonen nog maar drie inwoners: Teunis Huijbertse, de secretaris en ene Jan Evertse. Wat een ellendige oorlog is dit toch…

    Zicht op Wijk bij Duurstede over de Lek. Op de voorgrond de rivier, in het midden de kerk met de stompe toren, links het nog volledig staande kasteel Duurstede, rechts het stadje met twee molens en een kade.
    Gezicht op Wijk bij Duurstede, Adam Frans van der Meulen, 1672. Collectie Mobilier National Frankrijk