Margaretha Turnor

Tag: Bergen op Zoom

  • Komt deze brief nog aan?

    DatumPlaats
    Geschreven25 september 1673Den Haag
    Ontvangen1 oktober 1673
    Lees hier de originele brief

    De post uit Hamburg was vertraagd en daardoor weet Margaretha pas net dat haar man besloten heeft naar huis te komen! Ze schrijft deze brief nog op hasaert (hazard) dat Godard Adriaan inmiddels vertrokken is uit Hamburg. Margaretha denkt dat de kans klein is dat de brieven die de raadspensionaris, de griffier en de stadhouder beloofd hebben nog vestuurd zijn. Ze waarschuwt haar man maar vast: sinds zijn laatste bezoek aan de Republiek is er veel veranderd! Hij zal ervan opkijken.

    Zijn Hoogheid’s plannen

    Het zou fijn geweest zijn als Godard Adriaan de stadhouder, die Margaretha structureel Zijn Hoogheid noemt, had kunnen zien. De kans dat dat gebeurt is klein, want het leger is in opperste paraatheid gebracht. Alle troepen zijn zich aan het verzamelen en er wordt opgeroepen om geen tijd te verliezen en zo snel mogelijk naar Bergen op Zoom te gaan. Wat het uiteindelijke doel is, is niet duidelijk. Sommigen zeggen dat ze naar Brabant gaan om Frankrijks grootste veldheer de Prins van Condé en zijn leger bij Lille een afranseling te geven. Anderen zeggen dat de Staatse legers naar Duitsland gaan en daar samen zullen gaan met de legers van Keizer Leopold. Margaretha leeft mee met de vermoeide soldaten en paarden op de modderige wegen.

    [=wonderine sien,] ick wenste deselfve voort vertreck
    van sijn hoocheijt hier had konne weese, dan ver
    =midts men seijt hij int midde van deese weeck
    van hier gaet salt niet konne sijn, louvenijeij1Antoine Charles IV de Gramont, graaf van Louvigny
    is Eergister hier van bruijsel gekoome, menseijt ock
    om te versoecke dat onse ruijterij met de spae
    spaense hr die hier geweest sijn haer so veel
    soude spoeije en int marscheere haer nergens
    op houde alst moogelijck soude sijn, sij hebbe alle

    haer randevoes2Rendezvous: ontmoeting tot berge op soom, somige segge dat
    sij naer brabant gaen om de prins van kondee3Louis II van Bourbon, prins van Condé
    die te rijsel4Lille of daer ontrent veel volck bij Een
    vergadert op te kloppe5Opkloppen: Slaan, afranselen , en andere weer datsij
    naer duijtslant sulle om haer met de keijserse6Keizer zijn (troepen): de troepen van Keizer Leopold I van het Heilige Roomse Rijk
    te konsgongeere7Conjugeren: samenvoegen , dat sijn hoocheijt mee gaet hout
    men voor seecker maer waerse noch heen sulle
    niet, altijt is seecker dat ons volck met deese
    marsch so mense als paerde seer gefatigeert
    sijn hebbe verscheijde paerde die inde weege blee
    =fve steecke daer moete wt trecke, de heere
    wilse geleijde en bijstaen [sij gaen dan waer]

    Gezicht op een landschap met gezadeld paard, twee soldaten en een derde figuur met hoed op de achtergrond. Links plast een soldaat tegen een boom terwijl de tweede soldaat het paard bij de teugels vasthoudt.
    Gezadeld paard met soldaten, Pieter Bodding van Laer, 1609 – 1642. Collectie Rijksmuseum.

    200ste penning

    Een probleem met het leger blijft de betaling. Het geld is er gewoon niet. Margaretha is blij dat ze uiteindelijk naar Amsterdam geweest is, anders had ze nooit geld gehad. Er is wel toegezegd dat het regiment van Van Ginkel geld zal krijgen, maar daar mag ze niets over zeggen, want het is een persoonlijke gunst. Ook komt er weer een 200ste penning (vermogensbelasting) aan, dat gaat haar toch weer 200 gulden kosten. Tijdens het schrijven van de brief komt Gaspar van Kinschot langs die vertelt dat hij een halve maand soldij voor het regiment van Van Ginkel heeft en een volle maand voor zijn compagnie. Margaretha is hem en ene Sonk dankbaar. Kinschot presenteert zijn dienst aan Godard Adriaan (doet hem de groeten). Hij ging er eigenlijk vanuit dat Godard Adriaan al onderweg zou zijn, anders had hij zelf wel geschreven.

    [gul weesen te betaelle,] dus int schrijfve komt
    den heere kinschot8Gaspar van Kinschot mij segge dat sij het reesge=
    =ment vande heer van ginckel Een halfve maen
    sols sulle betaelle en sijn kompangi de volle
    maent, voorwaer wij hebbe hem en den heer
    sonck9Onbekend oblijgasi sij doen al heel wel bij de heer
    van ginckel, kinschot preesenteert sijn
    dienst aen uhEd seijt niet beeter geweete
    te hebbe of uhEd waert al op wech soude
    anders geschreefve hebbe, [so gaet ock den]

    Een rijtje koeien die vel over been zijn en daarachter twee boeren die met elkaar praten.
    Spotprent over de lege schatkist van de regering, 1884, Johan Michaël Schmidt Crans, 1884. “Onze schatkist… (die millioenen) welcke in haeren buyck inkwamen, maer men en merckte niet dat zy in haeren buyck ingekomen waren, want haer aensien was leelyck gelyck in het begin. Toen ontwaeckte ick.” Collectie Rijksmuseum.

    Thuiskomst

    Margaretha heeft nauwlijks tijd om een brief te schrijven, want ook collega-diplomaat Coenraad van Beuningen komt langs. Hij weet te vertellen dat de heren van de Staten Generaal akkoord zijn met de thuiskomst van Godard Adriaan. Ze schijnen alleen het gevraagde jacht om hem op te halen niet te kunnen zenden. Margaretha schampert er een beetje over. Godard Adriaan kan dat best zelf regelen, hij weet als geen ander dat hij geen schip te verwachten heeft.

    [anders geschreefve hebbe,] so gaet ock den
    heer van beuninge10Coenraad van Beuningen van mijn, die seijt uhE
    aende staet geschreefve heeft gereesolveert11Resolveren: besluiten
    te sijn om t op haer demissie12Demissie: ontslag uit dienst, verlof om (uit dienst) te vertrekken thuijs te koome
    het welck hij seijt heel wel bij haer hooch Mo13Haar Hoogmogenden: ‘gedeputeerde ter Staten-Generaal‘ en hadden de titel ‘Hunne Hoogmogende Heren’. De afgevaardigden kwamen met duidelijke instructies van hun provincie naar Den Haag en voerden desgewenst opnieuw overleg over hun standpuntbepaling 
    op genoome wort maer dat sij tot haer
    leetweese uhEd het versochte jacht om hem over
    te brenge niet konne sende vermidts der niet
    Een is, meene uhEd daer wel Eenich vaertuijch
    sult konne krijge of anders noch wel sekuer

    over lant konne koome, het welcke uhEd best
    sult weete altijt van hier heeft hij geen schip
    te verwachte, [wij sijn geluckich dat uhEd sijn]

    Windstilte. Een Statenjacht met een grote vaandel en andere kleinere en grotere schepen in kalm water vlak bij land. Een volle sloep komt bij het jacht langszij. Op de voorgrond enkele mannen in een vissersbootje.
    Windstilte, Willem van de Velde (II), 1650 – 1707. Collectie Rijksmuseum. Links een statenjacht.

    Tot slot

    Margaretha gaat nog even terug naar het oorlogsnieuws. Het schijnt dat Willem III aanvoerder van zowel het Staatse als het Spaanse leger wordt. Er zijn mensen die zich zorgen maken omdat hij het land uit gaat en er zijn mensen die denken dat het niets uit maakt. Margaretha maakt zich sowieso zorgen. Ze bidt dat de Heer de legers wil bijstaan en hun zoon in gezondheid weer thuis brengt. En ook dat Godard Adriaan een goede reis heeft.

    Uit de PS blijkt dat ze er niet helemaal op vertrouwt dat haar man nu echt thuiskomt: ze hoopt dat Willem III tevreden is en de komst goedkeurt.

    Brieffragment Willem III aanvoerder

    [is,] sijn hoocheijt seijt me sal generaellisme
    vande speaense so wel als vande onse sijn veel
    hier sijn seer swaerhoofdich indeese tocht
    en insonderheijt dat sijn hoocheijt wt het
    lant gaet, somige meene noch dat den staet
    niet lijde sal dat hij mee sou gaen, tis hoet
    is ick ben int Een Ent ander seer bekomert
    de heer almachtich wilse geleijde en onse soon
    in gesontheijt weederom bij ons ent sijne
    brenge, die uhEd ock Een geluckige en
    spoedige reijs wil geefve, dit bidt

    Mijn heer en liest hartge
    uhEd getrouwe wijff
    M Turnor
    ick hoop uhEd
    komste sijn hoocheijt
    ock aengenaem sal sijn
    en dat hijt selfve aprobeert14Approberen: Als overheid, gezagdrager of hoogere instantie goedkeuren

  • Klaar voor de thuisreis

    DatumPlaats
    Geschreven22 september 1673Den Haag
    Ontvangen27 september 1673Hamburg
    Lees hier de originele brief

    Godard Adriaan wacht op antwoord

    Godard Adriaan heeft geschreven dat hij klaar staat om te vertrekken! Hij wacht alleen nog op antwoord op zijn brief aan de griffier en de raadpensionaris over zijn demissie. Margaretha heeft Coenraad van Beuningen, de voorzitter van de commissie die de brief in behandeling heeft, er maar eens op aangesproken en die zei dat de commissie niet wist dat de opdracht van Willem III alleen de werving betrof. Ze spreken af dat ze allebei bij de raadspensionaris zullen informeren, wat Margaretha onmiddellijk gedaan heeft.

    Brieffragment over brieven

    [=fier wacht,] ick heb vernoome hoet daermeede is,
    wort bericht dat die in hande van gekoomiteerdees1Gecommiteerden: afgevaardigden in het bestuur van Holland
    sijn gestelt daer den heere van beuninge2Coenraad van Beuningen de Eerste
    in die komissie is, ik heb hem daer overweese
    spreecke die seijt de heere niet te hebbe geweete uhEd
    die last van sijn hoocheijt alleen hadt tot de
    werfvine en dat hij met de raet pensionaeris
    daer van soude spreecke vont goet ick ock het
    selfve soude doen het welcke gedaen hebbe [die]

    Gravure van een man met een grote bos (pruik) met krullen en een breed, maar dun snorretje. Hij draagt een kanten kraag en het lijkt of er een gordijn om hem heen geslagen is. Onder het portret staat: Corrado do Buvningen Ambasciatore Stra ordinario de Gli Signori Stati Generali Delle Sette Probincie Vnite Del Paese Basso, Appresso il Re Christianissimo di Francia
    Coenraad van Beuningen (1622-1693), door Jacob van Loo/ Cornelis Meyssens ca. 1662. Collectie Stadsarchief Amsterdam

    Slome raadpensionaris

    De raadpensionaris3Gaspar Fagel beloofde Willem III er over te spreken, wat hij echter nog niet heeft gedaan. Omdat hij gewoonlijk nogal traag is, verwacht Margaretha niet snel resultaat. Ze hoopt dus maar dat de prins inmiddels zelf wel de brief die Godard Adriaan rechtstreeks aan hem had gericht, heeft beantwoord.

    Brieffragment over raadpensionaris Fagel

    [selfve soude doen het welcke gedaen hebbe] die
    mij belooft heeft sijn hoocheijt die Eergister
    hier gekoome is daer van te sulle spreecke dat
    hij noch niet gedaen heeft, en gelijcke hij vrij
    wat lansaem4langzaam in al sijn affaerees5in al zijn affaires: in alles wat hij doet is vrees
    ick dat hijt hier ock wel in sal sijn, daerom
    ick te meer verlange of uhEd van sijn hooch
    heijt selfs op dat susijet6subject, onderwerp geen antwoort
    heeft bekoome en wat, [van beuninge is te]

    Op het embleem een naar boven geboven tak op twee takken als een soort brug. Daarop een slak, op de achtergrond een heuvellandschap. Boven het embleem staat Langsaam Maar Sekerlijk bovenin het embleem staat Lente sed attente. Rechts onder het embleem staat A: de Winter fecit.
    Embleem met slak, fragment van een blad met meer emblemata van Anthonie de Winter, 1697 – 1718. “Langzaam, maar zeker”, maar zo zeker is Margaretha niet van de raadpensionaris! Collectie Rijksmuseum

    Prins leidt leger naar Brabant

    Ondertussen is het Staatse leger van voor Naarden opgebroken. De Spaanse ruiterij die overal waar ze kwam grote overlast veroorzaakte, is ingescheept om naar Brabant te gaan. Daar gaat ook de Nederlandse ruiterij heen, waar Willem III over hen allemaal het bevel zal voeren. Slechts vier ruiterregimenten blijven met de infanterie achter in Holland onder commando van de graaf van Waldeck.

    Brieffragment verzamelen leger

    [demissie wil niet langer wt blijfve,] ons leeger
    is van voor naerde7Naarden opgebroocke, de spaense ruijterij
    om de groote overlast die overal daerse koome
    doen, sijn geambergueert8Embarqueren: Inschepen, ook troepen terugtrekken , so men seijt gaense naer
    brabant met al onse ruijterij behalfve 4 rees
    gemente9regimenten die hier te lande neffens de infante
    =rij die ondert komande vande graef van nassou
    waldeck blijfve, sijn hoocheijt seijt me dat mee

    naer brabant gaet en overt heelle leeger
    aldaer so wel over de spaense als donse10de onzen sal
    komandeere, [onse ruijterij marscheere te lande]

    Kriebelige tekening met op de voorgrond twee groepen cavaleristen die op elkaar in beuken. Iedereeen zit nog te paard, behalve op de plek waar ze tegen elkaar opbotsten, daar ligt één man met zijn paard op de grond. Boven de cavalisten de infanterie. Zij schieten en hebben speren. Links een klein groepje, rechts een grotere groep, waarachter een paard met ruiter en daarachter een nieuw peloton. De legers ontmoeten elkaar op ongeveer een kwart van het papier aan de linkerkant.
    Charges van voetvolk en ruiterij, Jacques Callot, 1602 – 1635. Collectie Rijksmuseum

    Door de regen naar Bergen op Zoom

    Het is maar de vraag of de tocht van onze ruiterij naar het zuiden met alle paarden zal lukken, want door de eindeloze regen van de laatste tijd zijn de wegen bijna onbegaanbaar. Eindbestemming is Bergen op Zoom waar ze verdere bevelen af zullen wachten.

    Brieffragment over de regen

    [komandeere,] onse ruijterij marscheere te lande
    vinde sulcke onwtspreeckelijcke weege dat
    men vreest sij daer niet door sulle koome
    door alde kontiniweelle11voortdurende reegen die wij
    meest alledage hebbe, al dit volck heeft haer
    randevoes12rendez-vous: samenkomst tot berge op soom13Bergen op Zoom sulle daer op
    naerder14nader ordere wachte, [de heer van Ginckel]

    Gezicht op Bergen op Zoom van één van de dijken van de ‘stadspolder’ on ten westen van Bergen op Zoom. Rechts van het midden een toren van het Markiezenhof, een vijftiende eeuws stadspaleis; verder naar rechts een deel van de Sint-Gertrudiskerk. Het ‘Boere-verdriet’, een van de stads bolwerken ligt aan de linker kant van de dijk, herkenbaar aan een groep bomen binnen een ommuuring.
    Gezicht op Bergen op Zoom, Valentijn Klotz, 1671. Collectie Rijksmuseum

    Van Ginkel in de voorhoede

    Ook van Ginkel gaat mee en heeft het geluk dat hij de voorhoede mag aanvoeren. Hij is in Nieuwersluis geweest en vond zijn compagnie in betere toestand dan verwacht. Maar bij de monstering kwam een vaandrig met acht of negen man niet opdagen, en drie of vier mannen die wel in de buurt waren verschenen niet op het appèl.

    Brieffragment over de compagnie van Van Ginkel

    [niet en verstaen] sijn kompangi is onlans ge=
    monstert daer 3 a 4 man die present waere
    hebbe vergeeten aente laete trecke, en meer
    andere abuijse, sijn vaendrager komt ock
    met die 8 a 9 man die hij mee brenge sou
    niet daer hij heel om verleegen is, [de 25]

    In een cirkel een soldaat met een grote oranje vaandel met een blauwe hond (leeuw?) erop. De man draagt een blauwe hoge hoed, een molensteenkraag, een oranje kuras met een gele en een groene sjerp (kruislings) en een wijde blauwe broek met strakke gele kousen.
    Tegel, veelkleurig beschilderd met een vaandeldrager, 1625 – 1700. Collectie Rijksmuseum (een vaandrig is een vaandeldrager).

    Daarnaast is de luitenant dodelijk ziek. Van Ginkel schijnt al een vervanger op het oog te hebben. Geen Duitser, want die snappen toch niet zo goed hoe het hier in ons land werkt.

    Drie heren met grote hoeden waarvan er één veren heeft. Ze hebben baarden. Ze dragen een versierde jas met grote manchetten. Twee dragen een sjerp, de derde heeft een sjerp om zijn middel. Eronder een pofbroek die vastgemaakt is met grote strikken. Ook op hun schoenen zitten strikken. Achter hun huizen aan een brede straat waarop sledes rijden en kinderen spelen.
    Drie Duitsers, sledes in de achtergrond, Johann Wilhelm Baur, 1636. Collectie Rijksmuseum

    Regiment een rommeltje

    De berichten over het verworven regiment van Godard Adriaan zijn niet al te best. Er zijn nog steeds veel zieken. Van Ginkel is best te spreken over de officieren, maar uit andere hoek verneemt Margaretha dat ze de soldaten niet betalen, terwijl ze zelf wel op tijd het geld krijgen. Het plan is nu om er een pagadoor15Pagador: van het Spaanse pagador = betaler. Hier geldschieter heen te sturen die de soldaten rechtstreeks uitbetaalt.

    Veld van 8 tegels (4 x 2) elk met een blauw geschilderde musketier of piekenier binnen een akkolade omlijsting. In de hoeken, een vleugelblad.
    Veld van acht tegels, anoniem, 1620 – 1640. Collectie Rijksmuseum

    Van Ginkel heeft zelf geen tijd om zijn vader te schrijven, zo druk is hij met de organisatie van de troepenverplaatsingen. Met de volgende post misschien. In Rotterdam (waar Margaretha en andere familieleden blijkbaar heen zijn geweest) hebben ze elkaar even een paar uur kunnen ontmoeten. Uiteraard laat Margaretha niet onvermeld dat Mompeljan veel aan zoonlief over laat.

    Brieffragment over Van Ginkel en Mompeljan

    in soma16in somma: opgeteld, samengevat, kort om daer is geen order in dat reesge=
    =ment, met deese mers17mars heeft de heer van
    ginckel so veel te doen dat hem onmoge=
    lijck is geweest te schrijfve salt met de
    naeste post doen, wij hebbe hem vandaech
    te rotterdam gesproocke daer hij Een Eur
    of twee bij ons is geweest, mompelijan18Armand de Caumont, marquis de Montpouillan
    neemt het vrij wat gemacklijck op, laet het
    meest op de heer van ginckel aenkoome

    Een heuvelachtig landschap met snel getekende tenten en soldaten met paarden tussen bosjes.
    Gezicht op een legerkampement bij Nijvel, Wallonië, Barend Klotz (mogelijk), 1674. Collectie Rijksmuseum